Upływająca w tym roku 80 rocznica założenia Opery Śląskiej, skłoniła mnie do przytoczenia jej historii, wyróżnienia osób fundatora oraz architekta. Tak więc dziś w Zielony oddalamy się nieco od dawnej dzielnicy Rozbark i przenosimy do śródmieścia.
Fundatorem tego monumentalnego obiektu był Franz Landsberger (1853-1925, Bytom) – finansista i działacz na rzecz rozwoju kultury muzycznej w Bytomiu pochodzenia żydowskiego. W 1898 r. został on członkiem rady nadzorczej spółki Schlesische Elektrizitäts- und Gas AG, która zajmowała się produkcją i dystrybucją energii elektrycznej i gazu na Górnym Śląsku. Był także członkiem zarządu bytomskiej kasy chorych Allgemeine Ortskrankenkasse oraz pełnił funkcję radcy sądu handlowego w Bytomiu. Z biegiem czasu objął posadę dyrektora bytomskiego Oberschlesischer Bank. To właśnie z inicjatywy Landsbergera powstał chór pod nazwą Beuthener Musikverein (Bytomskie Towarzystwo Muzyczne) przekształcony później w Singverein Beuthen (Bytomskie Towarzystwo Śpiewu). W 1900 r. założył Konzerthausgesellschaft (Towarzystwo Domu Koncertowego), które pokierowało budową obecnego gmachu teatru. Uroczyste otwarcie teatru nastąpiło dnia 1 października 1901 roku. Landsberger zmarł na zawał serca w 1925 roku.
Założenie Teatru Miejskiego były śmiałym wyzwaniem kulturalnym. Wszystko miało tu być najwyższych lotów, stąd też zatrudnienie architekta wysokiej klasy jakim był Albert Bohm (1853-1933). Pochodził z Berlina, gdzie mieszkał przy ul. Jägerstrasse 27 (informacja ta zawiera się na jego pieczątce firmowej). Znany był za swoje projekty willi, kamienic i domów towarowych, choć z pewnością jednymi z jego najpiękniejszych realizacji są brama oraz kaplica śś. Konstantyna i Heleny na cmentarzu prawosławnym w Berlinie-Teglu, co niewątpliwie świadczy o wielokulturowości obecnej w architekturze, gdyż umiejętnie korzystał z wzorców opracowanych dla różnych wyznań i zleceniodawców, sam prezentując z kolei własny styl. W Berlinie zrealizował jeszcze budynki przy Jägerstrasse 28 oraz Oberwallstrasse 6/7, a także nagrobek rodzinny na cmentarzu Alter Dorotheenstädtischer Friedhof. Z kolei w Zwickau zaprojektował budynki przy: Hauptmarkt 4, 9/10, Bahnhofstrasse 4, Stiftstrasse 1, dr. Friedrichs-Ring (częściowo zachowana willa), a Poczdamie obiekt przy Brandenburgerstrasse 62.
Bohm tworzył często obiekty w stylu neorenesansu o symetrycznych fasadach z zaznaczoną osią główną.
W Bytomiu zrealizował historyzujące lub eklektyczne kamienice (np. połączenie neobaroku z secesją, neogotyku z secesją). Przy ul. Józefczaka otrzymał Bohm w krótkim czasie dwa zlecenia – pod numerami 4 i 8. To on także jest twórcą dawnego bytomskiego Teatru Miejskiego (dziś Opery Śląskiej). Miał jednak pecha do zaprojektowanych w Bytomiu budynków. Jego projekt kamienicy przy Rynku 5 nie doczekał się wykonania, obiekt przy ul. Gliwickiej 1 został spalony w 1945 r., inny przy ul. Chorzowskiej 2 zaniedbała prywatna właścicielka i doprowadziła do ruiny zakończonej wyburzeniem w 2012 r. Z kolei w Operze Śląskiej w 2000 r. wybuch pożar uszkodził dach, co wymusiło jego przebudowę.
Dawny Teatr Miejski to monumentalny budynek w stylu neoklasycyzmu złożony z dwóch obiektów: operowego i Domu Koncertowego. Teatr bytomski pod nazwą Oberschlesisches Landestheater pełnił funkcję Teatru Trzech Miast dla Bytomia, Gliwic i Zabrza. Od lat 30. XX wieku placówka prowadziła także własny teatr letni na wyjazdach w uzdrowiskach na Górnym Śląsku. Ostatnie przedstawienie niemieckiej sceny operowej (operetka Franza Lehára Hrabia Luksemburg) odbyło się 2 lipca 1944 roku. W Sali Koncertowej (niem. Concerthaus) odbywały się z reguły koncerty symfoniczne, w budynku teatralnym – poza spektaklami teatralnymi, wystawiano także repertuar operowy i operetkowy.
Za oficjalną datę utworzenia Opery Śląskiej w Bytomiu przyjmuje się dzień premiery Halki Stanisława Moniuszki (14 czerwca 1945 roku w Teatrze Śląskim, a następnie w gmachu Opery), którą wystawił zespół utworzony i kierowany przez artystę Adama Didura. W okresie pierwszych miesięcy uformował się pod jego pieczą krąg solistów złożony z utalentowanych młodych artystów. W tym czasie Opera Śląska została wzmocniona przez znaczną część zespołów wygnanej ze Lwowa przez bolszewików i Armię Czerwoną Opery Lwowskiej.
Dodam jeszcze, że w 1927 r. bardzo znany berliński architekt (można rzec światowej klasy) – Hanz Poelzig – przebudował wnętrze dostosowując je do modnego funkcjonalizmu, jednak po pożarze w 2000 r. poza założeniem na dachu formy przypominającej przepołowiony walec, odtworzono też wnętrze zgodnie z pierwotnym projektem Bohma.
Informacje o historii tego obiektu odnajdziecie w publikacji „Budowniczowie i fundatorzy architekci dawnego Bytomia”.
Oprac. dr Helena Jadwiszczok-Molencka
Komentarze