Ważnym nie tylko dla Bytomia architektem był Karl Brugger żyjący w latach 1853-1935 (jego żona – Maria była znaną pisarką).
Od 1901 r. pełnił on funkcję miejskiego radcy budowlanego, więc to jego podpis widnieje pod większością badanych przeze mnie akt. To on także miał realny wpływ na kształt miasta poprzez wprowadzone przez siebie korekty rysunków.
Został odznaczony Rycerskim Orderem św. Grzegorza oraz Orderem Czerwonego Orła czwartej klasy.
Zaprojektowanych przez niego budynków poprzez charakterystyczne opracowanie bryły, materiał oraz stosowanie dekoracji nie sposób pomylić z innymi.
Nim przyjechał do Bytomia przez dłuższy czas pracował w Niemczech w Saarbrucken. Pozostawił tu po sobie 21 zrealizowanych projektów.
Zaprojektował także kościół ewangelicki w Dillingen, ktory spłonął podczas II wojny światowej oraz archiwum miejskie w Kolonii (wspólnie z Heimannem i Mohrem). Najwięcej o jego artystycznej drodze mówią budynki w Saarbrucken, z których każdy charakteryzuje inne podejście do bryły, detalu i stylu architektonicznego. Projektuje on kamienice, wille, zakłady produkcyjne, nagrobki. Wykorzystuje najczęściej neobarok z pełną plastyczną dekoracją rzeźbiarską, mocno wysuniętymi wykuszami i rustykalnymi parterami, ale sięga także po modernizm oraz secesję w jej wersji wiedeńskiej.
Szczątkowe ślady jego późniejszego stylu można odnaleźć w budynku przy Rotenbergstrasse 8, gdzie na drugiej kondygnacji wykorzystał płaskie dekoracje secesji geometrycznej. I choć w żadnych z tych budynków nie pojawia się tak lubiana przez niego cegła klinkierowa, przegląd tej architektury daje pogląd jak wykształciło się jego własne podejście do architektury, kiedy przyjechał do Bytomia.
Każdą jego realizację w Bytomiu charakteryzuje użycie na wszystkich elewacjach kolorowej cegły klinkierowej, z której będzie projektował wszelkie dekoracje na elewacjach. Podejrzewam, że Brugger zdecydował się na tak drogie wykończanie budynków, gdyż zdawał sobie sprawę, że kolej (w tym przypadku przejeżdżająca obok Kolej Prawoodrzańska) oraz działalność górnicza w bardzo szybkim tempie przyczynią się do zabrudzenia budynków. Jednak ówczesna władza musiała nie wnosić uwag do jego zamierzeń o czym świadczy, że każdy jego budynek w mieście charakteryzuje tak wykorzystana cegła klinkierowa. Do innych elementów, z których będzie korzystał wielokrotnie,należą: rozczłonkowywanie bryły z jednoczesnym akcentowaniem części centralnej, płaski detal, zamienne stosowanie okien prostokątnych i łukowych z licznymi szprosami (stolarka okienna najczęściej malowana była na biało na niej z kolei malowano wąskie paski kolorystyczne).
Brugger tworząc swój indywidualny styl połączył więc secesję geometryczną z modernistycznym opracowaniem ścian i neobarokowym podejściem do bryły. We wnętrzach wykorzystał on natomiast głownie motywy secesyjne.
W 1900 r. w Bytomiu zaprojektował budynek szkoły podstawowej przy ok. Legionów.
Już w nim uwidacznia się zamiłowanie Bruggera do stosowania kolorów.
Dodam, że rozbudował także szkołę podstawową przy ul. Chrobrego 4.
W 1901 r. projektował on willę nadburmistrza Brunninga wraz z ogrodzeniem, która sąsiaduje zresztą od wschodu z budynkiem szkoły przy ok. Legionów. Jest to obiekt o mniejszej skali, utrzymany w tonacji ciepłej czerwieni w parterze i bieli powyżej. Na elewacji od ulicy Brugger zaprojektował, wykonaną oczywiście z klinkieru, mozaikę przedstawiającą dąb okalający herb Bytomia, nad którym znajduje się korona.
W tym samym roku powstawał budynek Oberrealschule przy pl. Sikorskiego. Także i tutaj Brugger wykorzystał herb Bytomia, jednak nie okala go dąb, a liście kasztanowca. Na elewacjach do dziś znajdują się niektóre napisy odwołujące się do nauczania młodzieży. W przypadku liceum przy placu Sikorskiego należy zwrócić uwagę także na znacznie wygiętą linię fasady, której proweniencję można łączyć z włoskim barokiem Borrominiego.
W 1902 r. powstał budynek dawnego Instytutu Higieny przy ul. Rostka, pełniącego dziś funkcję Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Obiekt ten wybudowano na narożu, Brugger jednak nie chciał akcentowania kątów prostych, stąd nie ma tu ścian pod kątem 90°, a zagięcia osiągnięto poprzez miękkie wygięcie bryły za pierwszą osią po zaakcentowanej części głównej.
W tym samym roku rozpoczęto wznoszenie pierwszej na świecie oczyszczalni ścieków połączonej z wodociągami miejski przy ul. Łagiewnickiej według jego projektu. Z uwagi na fakt, że architektura przemysłowa nie miała ustalonej formy i każdorazowo budynki, nawet o podobnym profilu otrzymywały rożną stylistykę, także i tu Brugger musiał budynki dopasować jedynie do ich funkcji. Zrealizował budynek halowy ze spadzistym dachem o wysokich półkoliście zakończonych oknach doświetlających go ze wszystkich stron oraz z rozetą nad wejściem. Obiekt utrzymany jest tonacji czerwieni z akcentami bieli. Oczywistym jest, że Brugger nawiązywał tu do architektury kościelnej, a konkretnie małych, jednonawowych kościołków. Jednakże zrezygnował tutaj z wieży oraz prezbiterium, które nie miałyby uzasadnienia praktycznego.
W 1905 r. Brugger zaprojektował szkołę ewangelicką przy pl. Klasztornym utrzymaną w tonacji brązu i bieli z zielonymi dekoracjami podokiennymi w formie prostokątów oraz meandrów.
W 1910 r. zrealizował natomiast swój największy projekt (28 tys. m2), jakim był „Kruppelheim im hl. Geist” (obecnie szpital specjalistyczny nr 4 przy ok. Legionów). Także ten zespół obiektów charakteryzuje stylistyka secesyjno-modernistyczna w kolorach czerwieni i bieli z dekoracjami błękitnymi i żółtymi. Sam zespól szpitala nawiązuje z kolei do barokowych założeń pałacowych. Są tu nawet cztery dziedzińce. Pierwotnie ta forma była idealnie symetryczna zarówno jako cały kompleks, jak i poszczególne budynki. Był to zarazem największy i z pewnością najpiękniejszy kompleks szpitalny.
Rok później Brugger zbudował sobie willę przy ul. Powstańców Warszawskich 31. Z danych archiwalnych wiemy, że w 1919 r. Brugger zlecił przebudowę wnętrz Rudolfowi Fischerowi, a sześć lat poźniej firma „Niethardt & Fischer” wykonała remont całego obiektu.
Źrodło:
Helena Jadwiszczok-Molencka, Budowniczowie i fundatorzy architektury dawnego Bytomia
http://www.architekturabytomia.org/pl/osoba/show/Brugger+Karl,
Źródło fotografii:
własne, fotopolska, akta archiwalne
Komentarze