Wilhelm Heller to w mojej ocenie, jeden z najzdolniejszych przedstawicieli secesji w architekturze łączący wzorce linearne z geometrycznymi. Urodził się w 1862 r. w Bielsku, gdzie w 1890 r. ukończył Staats-Oberrealschule, a w 1908 r. obronił na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie swoją pracę doktorską „Die Historischen Merkmale Der Thuringischen und Slavischen Holzarchitektur beim Deutschen Bauernhaus”. Swoje życie zawodowe związał jednak z Wrocławiem, gdzie mieściły się jego trzy biura projektowe. Zapewne był wyznania żydowskiego, co spowodowało, że naziści pozbawili go tytułu doktora w 1933 r. Wiadomo, że wówczas nie został zamordowany, jednak jego dalsze losy nie są znane.
Nim przybył do Bytomia zaprojektował szereg kamienic we Wrocławiu, m. in. przy ulicach: Krasińskiego 21-23, Oławskiej 73-75, na skrzyżowaniu Prusa 5 i Świętokrzyskiej 57. W Bytomiu zaprojektował co najmniej osiem obiektów.
Były to kamienice mieszczańskie przy ulicach: Batorego 32 z 1904 r., Batorego 34 z 1904 r. (połączenie modernizmu i secesji), Krawieckiej 3 z 1904 r., Dworcowej 22 z 1905 r., Jagiellońskiej 21 z 1905 r., Moniuszki 8 z 1905 r., Piłsudskiego 7 z 1905 r. Jego projekt dla kamienicy przy ul. Mickiewicza 15 nie został zrealizowany.
Po opuszczeniu Bytomia stworzył jeszcze dom pogrzebowy na cmentarzu żydowskim w Głogowie (1907 r.) oraz kamienicę przy ul. Jana Pawła 4 w Siemianowicach Śląskich (1907 r.).
Uważam, iż najpiękniejszą realizacją Hellera w Bytomiu jest narożna kamienica na styku ulic Dworcowej 22 i Moniuszki Ten obiekt z wykuszem na ściętym narożniku łączy ze sobą art deco, secesję w formie linearnej i geometrycznej.
Nad oknami trzeciej kondygnacji mieszczą się płaskorzeźbione ornamenty, ponadto na narożnym wykuszu znajdują się na drugiej kondygnacji sowy, a na trzeciej męskie głowy z nakryciem, nawiązujące zapewne do Hermesa.
Realizacji Hellera nie da się przyporządkować do jednej szkoły lub kierunku. Był on architektem otwartym, z powodzeniem łączącym neostyle, różne oblicza secesji i modernizm. Każda zaprojektowana przez niego kamienica różni się od poprzedniej i objawia nie tylko zamysły fundatorów, ale przede wszystkim autorskie posługiwanie się tematami architektonicznymi. Dlatego też, o ile w przypadku wszystkich poprzednich twórców można było mówić o pewnych konwencjach, którymi się posługiwali, Heller projektuje zawsze inaczej, dlatego też przypisanie mu innych, nie rozpoznanych dotąd, realizacji jest zadaniem trudnym.
Oprac. dr Helena Jadwiszczok-Molencka
Komentarze